SIFIR ATIK NEDİR?
TEK KULLANIMLIK PLASTİKLERİ AZALTMAK İÇİN NELER YAPMALIYIZ?
Tayland'ın güneyinde, bir kanalda ölen balinanın midesinden 80 tane plastik poşet çıktı... 2 Haziran 2018 (www.theguardian.com)
17-19 yaş arasındaki gençlerin %86’sının idrarında BPA bulundu... 5 Şubat 2018 (www.yesilist.com)
2050 yılında okyanuslarda balıktan daha çok plastik olacak... 20.01.2016 (www.hurriyet.com.tr)
Bunlar gerçeklerin bir kısmı ama arka arkaya okuyunca sadece 3'ü bile bence bir durum bu konu hakkında düşünmeye itiyor.
İngilizcede atmak fiili Throw away olarak geçiyor. İçinde bir "uzak (away) " kavramı var yani. Ama Sıfır atık konusundaki önde gelenlerin altını çizdiği çok önemli bir şey var ki: aslında away diye bir şey yok. Çöpe atılan her şey bir yerde birikiyor ve gün geçtikçe çöpümüz artıyor. Çöp alanları doluyor, okyanuslar, toprak kirleniyor.
Plastik kullanımı arttıkça ve yukardaki gibi sonuçları ortaya çıktıkça bilinçlendirme amacıyla plastiğin azaltılması konusu daha çok konuşulmaya başlanıyor. Başlanıyor ama ne kadarımız gerçekten plastik kullanımını azaltmak için adım atıyor?
Geçtiğimiz ay National Geographic dergisi tüm sayısını plastik kullanımına ayırdı. Yazının başında kullandığım görsel de burdan. Dergiyi edinerek ya da sitesine girerek daha da etkileyici bir çok rakamsal gerçeği ve fotoğrafı görebilirsiniz.
Peki biraz başa dönelim: Plastik dediğimiz ne? Plastik sözcüğü, “biçimlendirme” anlamındaki Yunanca plastikos sözcüğünden gelmektedir (cevreonline'dan). Plastikler petrol rafinerilerinde kullanılan ham petrolün işlenmesi sonucu arta kalan malzemelerden elde edilir. İlk insan yapımı plastiğin bulunması 1800'lerin sonunda olsa da naylon maddesinin bulunması ve ambalajlara plastiğin girmesi çok daha yeni. Ucuz ve hafif bir madde olması nedeniyle çok kısa sürede ambalajlardan tekstile, oyuncaklardan mobilyalara nereye baksak görülür bir hale gelmiş.
Geçenlerde izlediğim Bag it belgeselini tavsiye ederim yeri gelmişken. Belgeselin girişinde de belirtilen önemli bir nokta var. Amaç plastiği tamamen hayatımızdan çıkarmak değil, sanayide ya da bazı araçlarda mutlaka ki yerinde ve doğru, gerekli kullanımları var. Bahsedilen şey gereksiz yere, sadece konforumuzu bozmamak adına kullandığımız plastik maddeler özellikle de tek kullanımlık pet şişe, çatal bıçak, pipet gibi plastik eşyalar.
Zero Waste yani Sıfır Atık akımı ise 21. yüzyılda bu yoğun plastik kullanımına bir tepki olarak doğan bir hareket. Bir moda ya da popüler eylemden ziyade herkesi plastiğin yanlış kullanımı konusunda bilinçlendirmek ve kişisel olarak bu sistemde neler yapabileceğimizi göstermek adına bir çaba.
Ama bunu ya hep ya hiç olarak algılamamak lazım. Yani ben nasıl çöpümü sıfırlayacağım diye düşündüğünüz zaman zaten olayın büyüklüğü karsısında ezilirsiniz. Ama neleri değiştirebileceğinize kolaydan zora şeklinde bakarsanız yavaş yavaş değişimin bir parçası olabilirsiniz.
Lao Tzu'nun da dediği gibi "Bin millik bir yolculuk küçük bir adımla başlar". Benim bugün almadığım bir tek naylon poşetten ne olur ki demeden aynı o deniz yıldızı hikayesindeki gibi küçük büyük demeden deniz yıldızlarını kurtarmalıyız. Evet büyük şirketlerin yarattığı zararların yanında bizim tek başımıza çıkardığımız çöp çok basit kalabilir ama bu kavramı kendimiz hayata geçirmeden, önemini anlamadan sadece şirketlerden, belediyelerden hatta devletten adım atmasını isteyemeyiz. Bu hep beraber yürümemiz gereken bir yol.
_.jpg)
Zero waste diyorsak Döngüsel ekonomiye de değinmek gerek. Lineer yani Doğrusal ekonomide (kullan at ekonomisi de denebilir) bir ürün üretiliyor ve sonra çöpe gidiyor. Direkt atık olarak.
Geri dönüşüm ekonomisinde ise ürün üretiliyor, geri dönüşüme gidiyor, bir kısmı çeşitli nedenlerden dönüşemiyor ve yine bir ya da birkaç kullanım sonrası atık oluşuyor.
Döngüsel ekonomide ise (aşağıda önerilerini 5 temelde toplayan ve yine bu konuda bir fenomen haline gelmiş Bea Johnson'a paralel şekilde) zaten üretim de bilinçli bir şekilde yapılıyor, geri dönüşüme uygun ya da doğada çözünebilir ham madde kullanılıyor. Eşyaların tekrar kullanılması, gerektiğinde ödünç alınması ya da kullanım bittikten sonra 2. el olarak paylaşılması destekleniyor.
Ben kendi adıma sıfır atık kavramını ilk olarak Lauren Singer'den duydum. Onunla ilgili ilk yazımdan itibaren de farklı konularda ona çok atıfta bulundum. Çünkü bu kadar genç birinin bu vizyona sahip olması, fikirlerinin yayılması için gösterdiği çaba ve başarısı bana çok ilham verici geldi.
Aslına bakarsanız sıfır atıktan bahsedince yani çöp yaratmadan bir yaşamı konuştuğumuzda öğrendiğimiz önerilerin çoğu büyüklerimizin geçmişteki doğal hayatlarının bir biçimi.
- pet şişe kullanma, yanında suyunu taşı
- alışverişe bez çanta götür
- kahveni plastik (ya da içi plastik kaplamalı bardakta) içme kupa iste ya da termosunu taşı
- (plastik) pipet kullanma
-Plastik çatal bıçak kullanma
...
Bunlar zaten hayatımıza sonradan giren şeyler ama o kadar hızla benimsemişiz ki çoğumuz bunlarsız bir yaşam düşünemiyoruz.
Size kurumsal yaşamdan bir örnek vereyim mi? Orda fincanlar dursa bile sigara molasına inerken plastik bardağa kahve yapıp gitmek (nedeni yolda kahveyi dökmemek ya da dönerken taşımak zorunda olmamak). Yani elinin altında alternatif olsa bile yıkama, taşıma vs nedenlerle uğraşmamak için birçok kişi atık/ çöp çıkaran yolu tercih ediyor.
Yoğun plastik kullanımına dikkat çekmek için yapılan bir şey de Temmuz ayını plastik kullanmamak için 2011 yılından beri yapılan Plastic Free July yani Plastiksiz Temmuz. Yapmanız gereken www.plasticfreejuly.org sitesine girip orda bir form doldurarak bu harekete katıldığınızı beyan etmek, sonrasında da çeşitli aksiyonlar alarak bunu paylaşmak ve çevrenizde bir farkındalık yaratmak.
Neler yapabilirim derseniz en kolay 9 değişim için yukardaki videoma bakabilirsiniz. Ayrıca blogdaki sıfır atık etiketli yazılara bakarsanız daha fazla örnek ve ilham verici profil de göreceksiniz. Mesela atık kumaşlardan kıyafet yapan Daniel ya da Kompost yapmanın incelikleri gibi.
Umarım bu yazının ardından siz de bir adım atmaya karar verirsiniz.
İlk adım olarak hala ayırmıyorsanız çöplerinizi ayırmaya başlayabilir, mutfaktaki çöp kutunuza şöyle bir alıcı gözle bakıp en çok neyi çöpe attığınızı öğrenebilirsiniz.
Sonrasında ise kendi başlangıç kitinizi oluşturup yanınızda taşıyabilirsiniz.
Sıfır atıkla ilgili 28 Günde Sıfır Atık Yaşama Giriş yazısı da iyi bir başlangıç olacaktır.
Attığınız adımları burdan ya da instagram hesabımdan bana yazarsanız çok mutlu olurum.
